Türkiye, radyoaktif atık yönetimi ve üçüncü taraf sorumluluğu ile ilgili olarak çeşitli mevzuatı yürürlüğe koymuş ve onaylamıştır.

Türkiye, 29 Temmuz 1960 tarihli Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Şahıslara Karşı Kanuni Sorumluluk Hakkındaki Paris Sözleşmesi'nin ve ek protokollerinin tarafıdır. Ancak 2000'li yılların başına kadar ayrıntılı ulusal mevzuat oluşturulmamıştır. Bu bağlamda:

• 2 Eylül 2004 tarihinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından çıkarılan Radyoaktif Madde Kullanımından Oluşan Atıklara İlişkin Yönetmelik ile radyoaktif madde kullanımı sonucu oluşan atıkların halka ve çevreye zararı olmayacak şekilde çevreye verilme şartları belirlenmiştir.


• 9 Kasım 2007 tarihinde, nükleer güç santrallerinin işletilmesi sırasında üçüncü kişilere verilen zararlara karşı hukuki sorumluluğu düzenleyen 5710 sayılı Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun kabul edilmiştir.


• 9 Mart 2013 tarihinde Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından hazırlanan ve nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarının kullanımı sırasında ortaya çıkan radyoaktif atıkların güvenli yönetimine ilişkin usul ve esasları belirleyen Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.


• 8 Mart 2022 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan Nükleer Düzenleme Kanunu (“Kanun”), radyasyonla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi sırasında kişilerin, çevrenin ve gelecek nesillerin iyonlaştırıcı radyasyonun olası zararlı etkilerinden korunmasını düzenlemektedir.

12 Mayıs 2010 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti’nde Akkuyu Sahası’nda Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İş birliği Anlaşması (“Sözleşme”) akdedilmiş ve böylece Türkiye'nin ilk nükleer güç santrali projesinin geliştirilmesi, inşası ve işletimi için bir çerçeve oluşturulmuştur. Sözleşme’nin 12. maddesinin 4. fıkrasında “Proje Şirketi, NGS’nin sökümü ve atık yönetiminden sorumludur. Bu çerçevede, Proje Şirketi yürürlükteki Türk kanun ve düzenlemeleri ile öngörülen ilgili fonlara gerekli ödemeleri yapacaktır.” ifadesi yer almaktadır. Nihayet Kanun'un 10. maddesi Sözleşme’nin bu hükmüne bir kapsam kazandırmıştır. Buna göre, radyoaktif atık üreten herhangi bir kişi radyoaktif atık yönetimi özel hesabına katkı payı ödemeli; nükleer tesis, radyasyon tesisi ve radyoaktif atık tesisi işletmeye yetkili herhangi bir kişi işletmeden çıkarma özel hesaplarına Kanun'da belirtilen ilgili miktarlarda katkı payı ödemelidir. Bu ödemelere ilişkin ayrıntılar ise Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

Özel Hesap Gelirleri

Nükleer santral veya bunun dışındaki tesisleri işletmek için yetkilendirilen kişiler radyoaktif atık yönetimi özel hesabına (“RAYÖH”) ve işletmeden çıkarma özel hesabına (“İÇÖH”) katkı payı ödemelerini yapar. Özel hesaplara yapılacak katkı payı ödeme yükümlülüğünde elektrik üretimi esas alınır. Buna göre yükümlülük nükleer santralin elektrik üretmesiyle başlar, elektrik üretimine son verilmesiyle sona erer.

Ayrıca, herhangi bir yetkilendirme (örn. lisanslama) yapılmadan önce, bu kişiler RAYÖH’e nakit ödeme veya eşdeğer araçlarla (aşağıdaki bölüme bakınız) teminat ödemesi yapmalıdırlar.

Katkı Payı ve Teminatın Belirlenmesi

Nükleer santraller için özel hesaplara ödenecek katkı paylı ödemeleri üretilen elektrik bazında, nakit ödeme veya eşdeğer araçlar yoluyla sağlanacak teminat tutarı ise tesisin kurulu kapasitesi bazında belirlenir. Bu belirlemeler Hesap Yönetim Kurulu (“Kurul”) tarafından yapılır.

Diğer tesisler ve nükleer faaliyetler için ödenecek katkı payları ve teminat miktarları aşağıdaki kriterler dikkate alınarak Kurul tarafından belirlenir:

• tesisin ve uygulamanın türü;


• atığın sınıfı;


• atığın miktarı; ve


• atığın radyoaktivite düzeyi.

Aşağıdaki varlıklar Kurul'un onayı ile teminat olarak gösterilebilir:

• Türk lirası, konvertibl döviz veya altın; ve


• Kurul’a muhatap düzenlenmiş ve herhangi bir kısıtlama içermeksizin ilk talepte derhal ödeme taahhüdünü içeren, Türkiye’de yerleşik bir veya birden fazla bankadan temin edilen banka teminat mektubu.

Katkı payları ve teminatlar her sene güncellenir.

Özel Hesap Giderleri

Tahsil edilen gelirler, ancak Yönetmelik’te belirtildiği şekilde kullanılabilir. Buna göre:

RAYÖH’ten, Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumuna aşağıda sayılan işlemlere ilişkin giderlerin karşılanması için ödeme yapılır:

a) radyoaktif atık bertaraf tesislerinin kurulması için sahaların belirlenmesi ve ilgili saha çalışmaları;

b) radyoaktif bertaraf tesisinin tasarımı, inşası, işletilmesi, bakımı, kapatılması vb.; ve

c) yukarıda bahsedilen hedefler için araştırma ve geliştirme faaliyetleri.

İÇÖH’ten, yetkilendirilen kişiye aşağıda sayılan işlemlere ilişkin giderlerin karşılanması için ödeme yapılır:

a) nükleer santraller ile nükleer santral dışındaki tesislerin işletmeden çıkarılması sürecinde ortaya çıkan radyoaktif atıkların ortadan kaldırılmasının maliyetleri de dahil işletmeden çıkarılması işlemleri; ve

b) tesis sahasının restorasyonu.

Yönetmeliğe göre, aşağıda belirtilen giderler de Kurul tarafından belirlenen özel hesaplardan karşılanabilir:

• Kurul üyelerine ödenecek huzur hakkı;


• Kurul üyelerine yapılan ödemeler;


• özel hesapların işleyişine ilişkin bağımsız denetim ve danışmanlık hizmetleri için yapılacak ödemeler; ve


• her türlü idari giderler ve yargılama giderleri.

Sonuç

Türkiye’de bir süredir devam etmekte olan nükleer atık yönetiminin regüle edilmesinin en güncel örneklerinden biri Yönetmelik’tir. Yönetmelik, yapılacak katkı payı ödemeleri ve sunulacak teminatlara ilişkin usul ve esaslar ile bu katkı payı ödemelerinden elde edilecek gelirlerin nasıl kullanılacağını düzenlemektedir.